Merkezsiz arama motorları (DSE) bir şirkete ya da bir kuruluşa bağlı olmayan arama motoru hizmetlerini ifade eder. Decentralized Search Engine (DSE) İngilizce dilinden Türkçemize merkezsiz arama motoru olarak çevrilebilir. DSE’ler hakkında konuşmadan önce arama motoru kavramını tanımlamak gerekiyor. Arama motorları kullanıcıların web kaynakları üzerinde taradıkları belirli verileri bulmalarını sağlayan yazılımlardır. Web kaynaklarının oldukça geniş olduğunu düşünürsek bütün adreslerin bir kullanıcı tarafından bilinmesi bir hayli zor olurdu. Doğrudan adresi internet tarayıcısına girmek yerine bir arama motoru yardımıyla hedeflediğimiz bilgiye ulaşabiliyoruz. Arama motoru denilince akıllara belirli isimler geliyor. Google, Yandex ya da Bing gibi seçenekler bu isimlerin başında geliyor diyebiliriz. Dünyada en çok kullanılan arama motorları arasında Google ismi yer alıyor. Bilindiği üzere Google, kullanıcılarına teknolojik hizmetler sunan bir şirket. Yani bir merkezi bulunuyor. Zaman zaman Google şirketinin kullanıcıların gizliliklerini ihlal ettiği gibi konularda çeşitli tartışmaların çıktığına şahit oluyoruz. İşte merkezsiz arama motorları bu tür tartışmalar üzere daha özgür bir kullanım deneyimi için geliştirildi diyebiliriz.
Kripto paralar büyük bir sansasyon ile birlikte hayatlarımıza dahil olduğunda blockchain teknolojisi de kullanıcıların karşısına çıkmıştı. Blockchain teknolojisinin tam olarak ne anlama geldiğini daha iyi idrak etmek adına konu hakkında hazırladığımız detaylı içeriği inceleyebilirsiniz. Bu teknoloji arama motorlarının çıkardığı sorunları gidermek için de kullanılabilirdi. Merkeziyetsizlik fikrini kullanıcıların aklına yerleştiren bu yenilikçi teknoloji arama motorlarının yeniden tanımlanması sonucunu doğurdu. Okuduğunuz bu içerik boyunca merkezsiz arama motorları hakkında tespitlerde bulunacağız. Yeni nesil arama motorlarının merkezsiz olmasının ne anlama geldiğini daha iyi anlamaya çalışacağız.
Merkezsiz Arama Motorları (DSE) Nasıl Çıktı?
Merkezsiz arama motoru kavramı on veya iki yıldır geliştiricilerin gündeminde bulunuyor. Ancak son yıllara dek merkezsiz arama motorlarının kullanıcıların ilgisini çekmediğini görüyoruz. Bunun nedeni çoğu insanın herkesin kullandığı merkezi arama motorlarından memnun olmasıdır diyebiliriz. Ancak önceki bölümde bahsettiğimize benzer tartışmalar merkezsiz arama motorlarına duyulan talebin yükselmesine neden oldu. DSE’lerin popülaritesinde bir tür artış yaşanmasına katkıda bulunan birkaç faktör var. Birincisi Bitcoin (BTC) ve Ethereum (ETH) gibi kripto para projelerinin yükselişi. Ethereum ile birlikte altcoin’lerde de bir patlama yaşanınca piyasa devleşti. Bu durum blockchain teknolojisinin yaygın hale gelmesi sonucunu doğurdu. Kripto paralar blok zincirler (açık kaynaklı halka açık defterler) üzerinde çalışan merkezsiz dijital para birimleridir. Merkezi olmayan para birimlerinin başarısı, diğer merkezi olmayan ve kriptografik varlıklara duyulan ilgiyi artırdı. Merkezsiz arama motorları buna örnek olarak gösterilebilir.
Merkezi Arama Motorları (DSE) Örnekleri
Geliştiricilerin önerdiği ya da fiilen kullanıma sokulan bir dizi merkezsiz arama motoru (DSE) vardır. DSE’ler eşten eşe (peer to peer) mantığıyla çalışıyor. Bu arama motorlarına örnek olarak Infrasearch, Opencola, YaCy ya da FAROO gösterilebilir. Bu merkezsiz arama motorlarının amacı kullanıcılara alternatif oluşturmaktır diyebiliriz. DSE’lerin sayısı arttıkça geleneksel arama motorlarına duyulan rağbetin de azalması bekleniyor. Bu sayede mevcut sistemde kullanıcıların konu olduğu tartışmaların önüne geçmek mümkün hale gelebilecek. Görünüşe bakılırsa şirketlerin domine ettiği arama motoru sistemi kullanıcıların ihtiyaçlarını fazlasıyla karşılayabilecek bir potansiyele erişmiş durumda. Ancak kullanıcılara ait bunca verinin şirketlere ait sunucularda tutuluyor olması ve bu verilerin taraflarca yönetilmesi fikri insanı rahatsız edebilecek nitelikte. Bunun yerine merkezsiz arama motorları kullanıcılara çok daha mahrem ve kolay kullanımlı hizmetler sunabilir. Üstelik bir gelire ihtiyaç duymayacağından kullanıcıların karşısına çıkan gereksiz reklamlar da bertaraf edilebilir. Yine de merkezsiz bir şekilde hizmetler sunulan bir dünyanın mevcut sisteme bir hayli aykırı olduğunu ifade edebiliriz. Bu kadar aykırı bir yenilik de kolay kolay kabul edilmeyebilir.
Merkezsiz Arama Motorları (DSE) Nasıl Çalışmaktadır?
Merkezsiz arama motorları, geleneksel arama motorlarıyla aynı temel işlevi yerine getirse de çalışma biçimleri çok farklıdır. Merkezi bir arama motoruyla ilgilendiğiniz konular için arama yaparsınız ve ardından arama motoru şirketi aramalarınızla ilişkili verileri saklamaya başlar. Bu veriler pazarlama amacıyla kullanılabilir ve sunucularında saklanır. Yazının başında bahsettiğimiz sorunlar buradan kaynaklanıyor. Merkezsiz arama motorları (DSE) ise hiçbir şekilde verilerinize sahip olmaz. Hatta arama bilgilerinize dahi DSE’lerin erişemeyeceği iddia ediliyor. Başka bir deyişle tüm kullanıcı verileri DSE’lerce şifrelenir ve bir blok zincirinde saklanır. Bu verilere sahip bir arama motoru şirketi yerine, kullanıcılar bu verilere sahip olur ve özel bir anahtarla bu verilere erişimi kontrol ederler. Blockchain’nin güvenilirliği bu verileri sorunsuz bir şekilde saklar.
Kullanıcılar eğer özel anahtarlarını şirketlerle paylaşmaya karar verirlerse şirketler verilere erişebilir. Şirketler ancak o zaman bu bilgilere dayanarak kullanıcıya dönük pazarlama gerçekleştirebilir. Mevcut düzende bu şirketlerin kar elde edeceği şekilde düzenleniyor. Şirketler kullanıcıların haberi dahi olmadan bu verileri kullanarak reklam faaliyetlerini ona göre düzenliyor. Merkezsiz arama motorları (DSE) sayesinde bu durum değişebilecek. Kullanıcılar verileri paylaşmaya karar vermezlerse şirketler bu verilere erişemeyecek ve bunları pazarlama planları oluşturmak için kullanamayacak. Zaman geçtikçe bir kullanıcının yaptığı aramalar onun çevrimiçi kimliğini ve alıcı kişiliğini şekillendiriyor. Bu bilgiler kullanıcılara reklam vermek isteyen işletmeler için giderek daha fazla arzu edilir hale geliyor. İşte kullanıcılara ait bu verilerin getireceği fayda DSE’ler sayesinde kullanıcıların kendilerine sunulabilecek. Şimdilik fazla yaygın olmasa da DSE’lerin gelecekte mevcut arama motorlarına tercih edileceği yönünde görüşler bulunuyor. Merkezsiz bir dünya kullanıcıların daha eşit bir ekosistemde işlem gerçekleştirmesine olanak tanıyor. Kripto para piyasasıyla uzun yıllardır ilgilenen kullanıcıların hayalini kurduğu merkeziyetsizlik içinse birçok temelde şartların olgunlaşması gerekecektir.
