Otomatik Piyasa Yapıcılar (AMM) son dönemlerde kripto para piyasasında oldukça popüler hale gelmiştir. Geleneksel piyasalardaki merkezi borsalardan farklı olarak otomatik piyasa yapıcılar, kişilerin birbirleriyle doğrudan işlem yapmalarına gerek kalmadan otomatik olarak piyasa yaparlar. Otomatik piyasa yapıcılar, kişilerin bir varlık çifti için piyasa fiyatını doğrudan belirleyebilmelerine imkan tanıyan, merkezi olmayan bir işlem yapma modeli sunarlar. Bu yazıda, Otomatik piyasa yapıcıların çalışma mantığını, avantajlarını ve dezavantajlarını ele alacağız.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nedir?
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM), bir tür DeFi (Merkeziyetsiz Finans) protokolüdür ve merkezi borsalara alternatif bir işlem yapma yöntemi olarak ortaya çıkmıştır. AMM’ler, likidite havuzu olarak da bilinen bir fon havuzunu kullanarak çalışır. Likidite havuzu, kişilerin belirli bir varlık çifti için alış ve satış işlemlerini gerçekleştirdikleri bir havuzdur.
Otomatik piyasa yapıcıları, likidite sağlayıcıları olarak da bilinen kişilerden varlık ve belirli bir oranda ticaret ücreti karşılığı likidite sağlama hizmeti alırlar. Bu likidite havuzundan faydalanan kişiler, akıllı kontratlarla etkileşime girerek doğrudan bir karşı taraf bulmak zorunda kalmadan varlık çiftlerini alıp satabilirler.
Otomatik piyasa yapıcılar, sabit bir kurucu fonksiyonu olarak bilinen bir matematiksel denklemi kullanarak fiyatları belirler. Bu denklem, kişilerin varlıkları satın almaya veya satmaya çalıştığında piyasa fiyatını belirlemek için kullanılır.
Otomatik piyasa yapıcıların işleyişi, kişilerin bir varlık çiftinin belirli bir oranına likidite sağlamasıyla başlar. Örneğin, Ethereum (ETH) ve Stablecoin (USDT) çifti için bir AMM’ye likidite sağlayan bir kişi, havuzda belirli bir ETH/USDT oranı oluşturur. Daha sonra, bir başka tüccar ETH/USDT çiftini almak veya satmak istediğinde, AMM havuzundaki ETH/USDT oranına göre fiyatı belirler.
Otomatik piyasa yapıcılar, tüccarların likidite havuzuna katkıda bulunmaları karşılığında bir ücret kazanmalarına izin verir. Bu ücret, işlemin hacmine bağlı olarak değişebilir.
Özetle, AMM’ler, kullanıcıların doğrudan bir karşı taraf bulmak zorunda kalmadan varlık çiftlerini alıp satmalarına olanak tanıyan, merkeziyetsiz bir işlem yapma yöntemi olarak hizmet veren DeFi protokolleridir.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nasıl Çalışır?
Otomatik piyasa yapıcıların çalışma mantığı oldukça basittir. Öncelikle, likidite sağlayıcıları, belirli bir varlık çifti için bir havuzda belirli bir oranda varlık sağlarlar. Bu havuzda belirli bir varlık çifti için alım ve satım işlemleri gerçekleştirilir.
Otomatik piyasa yapıcı havuzu, sabit bir kurucu fonksiyonu olarak bilinen matematiksel bir denklemi kullanarak fiyatları belirler. Bu denklem, işlem hacmine ve havuzdaki varlık miktarına göre fiyatları otomatik olarak ayarlar.
Uniswap, likidite havuzlarındaki token miktarlarını belirlemek için x * y = k formülünü kullanır. Burada, x bir tokenın miktarını, y ise diğer tokenın miktarını ifade eder. Havuzun toplam likiditesi sabit bir sayı olan k ile temsil edilir. Diğer AMM’ler, farklı kullanım alanlarına yönelik olarak farklı formüller kullanabilirler. Uniswap gibi bazıları basit bir formül kullanırken, Curve ve Balancer gibi diğerleri ise daha karmaşık formüller kullanır. Ancak, tüm AMM’lerin ortak özelliği, fiyatları algoritmik olarak hesaplamalarıdır.
Kişiler, Otomatik piyasa yapıcı havuzundaki varlık çiftlerini belirli bir oranda alıp satabilirler. Kişiler, işlem yaparken havuzdaki varlık oranlarına göre bir fiyatla işlem yaparlar. İşlem gerçekleştikten sonra, işlem ücreti havuzdaki likidite sağlayıcıları arasında paylaştırılır.
Otomatik piyasa yapıcıların en önemli özelliği, kişilerin bir karşı taraf bulmak zorunda kalmadan alım satım işlemlerini gerçekleştirebilmeleridir. AMM havuzları, kişilerin bir varlık çifti için piyasa fiyatını doğrudan belirlemelerine izin verir. Bu, daha fazla likiditeye sahip olmak ve daha iyi bir fiyat keşfetmek isteyen kişiler için avantajlıdır.
Otomatik piyasa yapıcılar, otomatik olarak işlem yaparak ve fiyatları ayarlayarak merkezi olmayan bir işlem yapma imkanı sunar. AMM havuzları, kullanıcılara likidite sağlama ve ticaret yapma imkanı sunan bir ekonomik modeldir.
Likidite havuzu nedir?
Otomatik piyasa yapıcıların işleyişinde likidite havuzları oldukça önemlidir. Bu havuzlara fon ekleyen likidite sağlayıcılar (LP’ler), havuzlarındaki işlemlerin ücretlerinden bir pay alır. LP olmak oldukça kolaydır ve ödüller protokol tarafından belirlenir. Likidite havuzlarına fon eklemek, platforma daha fazla hacim getirir ve büyük emirlerde fiyat kaymalarını azaltır.
Fiyat kayması sorunları, otomatik piyasa yapıcı tasarımlarına göre değişkenlik gösterir. Fiyatlar, işlemler sonrası likidite havuzundaki tokenların oranına göre belirlenir. Ancak, havuzdaki tokenların oranı çok değişirse, fiyat kayması da yüksek olacaktır. Örneğin, Uniswap’ın ETH/DAI havuzundaki tüm ETH’leri almak isteseniz, bunu yapamazsınız çünkü x * y = k formülüne göre havuzdaki tokenların oranı sabittir. Böylece havuzda sıfır ETH ya da DAI olduğunda formül anlamsız hale gelir.
Geçici Kayıp Nedir?
Likidite havuzlarını kullanan herkesin bilmesi gereken önemli bir kavram, havuzdaki fiyat oranlarının değişmesi sonucu ortaya çıkan “geçici kayıp”tır. Bu kayıp, fiyat değişimine bağlı olarak artabilir veya azalabilir ve likidite sağlayıcılar için dikkat edilmesi gereken bir risktir.
Impermanent loss, varlık fiyatlarının likidite havuzlarına yatırıldığı zamana kıyasla değişmesiyle oluşmaktadır. Impermanent loss, geçici kayıp olarak adlandırılmış olsa da tam olarak anlamını karşılamaz, bunu sebebi varlıkları likidite havuzundan çekmeden önce kaybın gerçekleşmiyor olmasıdır. Ancak varlıklar likidite havuzundan çekildiğinde kayıp kalıcı hale gelecektir.
Pratik açıdan impermanent loss, likidite havuzuna dayalı otomatik bir piyasa yapıcısındaki iki kripto para biriminin değeri arasındaki net farktır.
Sonuç
Son zamanlarda giderek popüler hale gelen otomatik piyasa yapıcılar, merkezi olmayan finansın geleceği için umut verici bir teknolojidir. Otomatik piyasa yapıcılar, likidite sağlayıcılarına düşük maliyetli, hızlı ve kullanımı kolay bir araç sunarken aynı zamanda işlem yapmak isteyen kullanıcılar için de likidite sağlar. Bu nedenle, otomatik piyasa yapıcıların önü açık ve gelecekte daha da yaygınlaşması beklenmektedir. Yeni otomatik piyasa yapıcı protokollerinin geliştirilmesi ve mevcutlarının iyileştirilmesi, DeFi ekosistemini daha da geliştirerek merkezi olmayan finansın daha da büyümesine katkı sağlayacaktır.
