Son on yıldır bankacılık, yatırım veya kripto para birimini takip ediyorsanız, Bitcoin ağının arkasındaki kayıt tutma teknolojisi olan “blok zincirine” aşina olabilirsiniz. Blok zinciri hakkında daha fazla bilgi edinmeye çalışırken muhtemelen şöyle bir tanımla karşılaşmışsınızdır: “Blockchain dağıtılmış, merkezi olmayan, halka açık bir defterdir.”
İyi haber şu ki, blockchain aslında bu tanımın göründüğünden daha kolay anlaşılır bir kavram. Bu yazımızda blok zinciri ile ilgili merak edilenleri ele aldık.
Blockchain Nedir?
Bu teknoloji bu kadar karmaşıksa, neden “blok zinciri” olarak adlandırılsın? Blok zinciri, en temel düzeyinde, kelimenin tam anlamıyla sadece bir blok zinciridir. Bu bağlamda “blok” ve “zincir” kelimelerini söylediğimizde, aslında halka açık bir veritabanında (“zincir”) depolanan dijital bilgilerden (“blok”) bahsediyoruz.
Blok zincirindeki “bloklar” dijital bilgi parçalarından oluşur. Özellikle, üç bölümden oluşurlar:
- Bloklar, Amazon’dan yaptığınız en son satın alma işleminizin tarihi, saati ve dolar tutarı gibi işlemlerle ilgili bilgileri depolar. (NOT: Bu Amazon örneği, açıklayıcı satın alımlar içindir; Amazon perakende, bu yazı itibariyle bir blok zinciri ilkesi üzerinde çalışmamaktadır).
- Bloklar, işlemlere kimlerin katıldığına ilişkin bilgileri depolar. Amazon’dan her bir satın alımınız için bir blok, adınızı Amazon.com, Inc. (AMZN) ile birlikte kaydedecektir. Gerçek adınızı kullanmak yerine, satın alma işleminiz, kullanıcı adı gibi benzersiz bir “dijital imza” kullanılarak herhangi bir tanımlayıcı bilgi olmadan kaydedilir.
- Bloklar, onları diğer bloklardan ayıran bilgileri depolar. Tıpkı sizin ve benim gibi, bizi birbirimizden ayıracak isimlerimiz var. Her blok, onu diğer bloklardan ayırmamızı sağlayan “hash” adı verilen benzersiz bir kod saklar. Hashler, özel algoritmalar tarafından oluşturulan kriptografik kodlardır. Diyelim ki satın alma işleminizi Amazon’da yaptınız, ancak hemen ardından aynı ürünün ikincisine ihtiyacınız olduğuna karar veriyorsunuz. Yeni işleminizin ayrıntıları önceki satın alma işleminizle neredeyse aynı görünse de, benzersiz kodları nedeniyle blokları yine de ayırt edebiliriz.
Yukarıdaki örnekteki blok, Amazon’dan tek bir satın alma işlemini saklamak için kullanılırken, gerçek biraz farklı. Bitcoin blok zincirindeki tek bir blok aslında yaklaşık 1 MB veri depolayabilir. İşlemlerin boyutuna bağlı olarak, bu, tek bir bloğun bir çatı altında birkaç bin işlemi barındırabileceği anlamına gelir.
Blockchain’in Genel Prensipleri
Bir blok yeni verileri depoladığında, blok zincirine eklenir. Blockchain, adından da anlaşılacağı gibi, birbirine dizilmiş birden fazla bloktan oluşur. Ancak blok zincirine bir bloğun eklenmesi için dört şeyin olması gerekir:
- Bir işlemin gerçekleşmesi gerekir. Amazon’dan satın alma örneğinizle devam edelim. Birden fazla ödeme istemini aceleyle tıkladıktan sonra, biri daha mantıklı gelir ve bir satın alma işlemi gerçekleştirirsiniz. Yukarıda tartıştığımız gibi, çoğu durumda bir blok potansiyel olarak binlerce işlemi bir araya getirecektir. Bu nedenle Amazon satın alımınız diğer kullanıcıların işlem bilgileriyle birlikte blokta paketlenecektir.
- Bu işlem doğrulanmalıdır. Bu satın alma işlemini yaptıktan sonra işleminizin doğrulanması gerekir. Menkul Kıymetler Borsası Komisyonu, Wikipedia veya yerel kitaplığınız gibi diğer halka açık bilgi kayıtlarında, yeni veri girişlerini incelemekle görevli biri vardır. Bununla birlikte, blockchain ile bu iş bir bilgisayar ağına bırakılır. Amazon’dan satın aldığınızda, bu bilgisayar ağı, işleminizin söylediğiniz şekilde gerçekleştiğini kontrol etmek için acele eder. Yani, işlemin süresi, dolar tutarı ve katılımcılar dahil olmak üzere satın alma işleminin ayrıntılarını onaylarlar.
- Bu işlem bir blokta saklanmalıdır. İşleminizin doğru olduğu onaylandıktan sonra yeşil ışık alır. İşlemin dolar tutarı, dijital imzanız ve Amazon’un dijital imzası bir blokta saklanır. Orada, işlem muhtemelen onun gibi yüzlerce veya binlerce kişiye katılacak.
- Bu bloğa bir hash verilmelidir. Bir bloğun tüm işlemleri doğrulandıktan sonra, ona hash adı verilen benzersiz, tanımlayıcı bir kod verilmelidir. Bloğa, blok zincirine eklenen en son bloğun karması da verilir.
Bu yeni blok, blok zincirine eklendiğinde, herkesin, hatta sizin bile görüntüleyebileceği herkese açık hale gelir. Bitcoin’in blok zincirine bakarsanız, işlem verilerine erişiminizin yanı sıra bloğun ne zaman, nerede ve kimin tarafından blok zincirine eklendiğini görebilirsiniz.
Blockchain Gizli Mi?
Blockchain’in içeriğini herkes görüntüleyebilir. Ancak kullanıcılar bilgisayarlarını blockchain ağına düğüm olarak bağlamayı da seçebilir. Bunu yaparken, bilgisayarları, yeni bir blok eklendiğinde otomatik olarak güncellenen bir blok zincirinin bir kopyasını alır.
Blok zinciri ağındaki her bilgisayarın kendi blok zinciri kopyası vardır. Bu da aynı blok zincirinin binlerce veya Bitcoin durumunda milyonlarca kopyası olduğu anlamına gelir. Blok zincirinin her kopyası aynı olsa da, bu bilginin bir bilgisayar ağına yayılması, bilgilerin işlenmesini daha zor hale getirir. Blockchain ile manipüle edilebilecek tek ve kesin bir olay hesabı yoktur. Bunun yerine, bir bilgisayar korsanının ağdaki blok zincirinin her kopyasını işlemesi gerekir. Blockchain ile “dağıtılmış” bir defter kastedilen budur.
Bitcoin blok zincirine baktığınızda, işlem yapan kullanıcılar hakkında tanımlayıcı bilgilere erişiminizin olmadığını fark edeceksiniz. Blok zincirindeki işlemler tamamen anonim olmasa da, kullanıcılar hakkındaki kişisel bilgiler dijital imzaları veya kullanıcı adlarıyla sınırlıdır.
Bu önemli bir soruyu gündeme getiriyor: Blok zincirine kimin blok eklediğini bilemezseniz, blok zincirine veya onu destekleyen bilgisayar ağına nasıl güvenebilirsiniz?
Blockchain Güvenli Mi?
Blockchain teknolojisi, güvenlik ve güven konularını çeşitli şekillerde açıklar. İlk olarak, yeni bloklar her zaman doğrusal ve kronolojik olarak depolanır. Yani, her zaman blok zincirinin “sonuna” eklenirler. Bitcoin’in blok zincirine bakarsanız, her bloğun zincir üzerinde “yükseklik” adı verilen bir konumu olduğunu görürsünüz. Ağustos 2020 itibarıyla, bloğun yüksekliği 643.400.2’yi aşmıştı.
Blok zincirinin sonuna bir blok eklendikten sonra geri dönüp bloğun içeriğini değiştirmek çok zordur. Bunun nedeni, her bloğun, kendisinden önceki bloğun karması ile birlikte kendi karmasını içermesidir. Karma kodlar, dijital bilgileri bir sayı ve harf dizisine dönüştüren bir matematik işlevi tarafından oluşturulur. Bu bilgiler herhangi bir şekilde düzenlenirse, karma kod da değişir.
İşte bunun güvenlik için önemli olmasının nedeni budur. Bir bilgisayar korsanının işleminizi Amazon’dan düzenlemeye çalıştığını varsayalım, böylece satın alma işleminiz için iki kez ödeme yapmanız gerekir. İşleminizin dolar tutarını düzenledikleri anda, bloğun karması değişecektir. Zincirdeki bir sonraki blok hala eski hash’i içerecek ve bilgisayar korsanının izlerini kapatmak için bu bloğu güncellemesi gerekecek. Ancak, bunu yapmak bu bloğun karmasını değiştirir.
Tek bir bloğu değiştirmek için, bir hacker’ın blok zincirinde ondan sonraki her bloğu değiştirmesi gerekir. Tüm bu karmaları yeniden hesaplamak, muazzam ve olanaksız miktarda hesaplama gücü gerektirir. Diğer bir deyişle, blok zincirine bir blok eklendiğinde, onu düzenlemek çok zor ve silinmesi imkansız hale gelir.
Güven sorununu çözmek için, blockchain ağları, zincire bloklar eklemek ve katılmak isteyen bilgisayarlar için testler uyguladı. “Konsensüs modelleri” adı verilen testler, kullanıcıların bir blockchain ağına katılmadan önce kendilerini “kanıtlamalarını” gerektirir. Bitcoin tarafından kullanılan en yaygın örneklerden biri “proof of work” olarak adlandırılır.
Blockchain ve Bitcoin
Blockchain’in amacı, dijital bilgilerin kaydedilmesine ve dağıtılmasına izin vermek, ancak düzenlenmemektir. Blockchain teknolojisinin en eski uygulamasının gerçekte nasıl çalıştığına bir göz atalım.
Blockchain teknolojisi ilk olarak 1991’de Stuart Haber ve W.Scott Stornetta tarafından özetlendi. Ocak 2009’da Bitcoin, blok zincirinin ilk gerçek dünya uygulamasına sahip olduğunu söyledi.
Bitcoin protokolü blok zinciri üzerine inşa edilmiştir. Dijital para birimini tanıtan bir araştırma makalesinde, Bitcoin’in sahte yaratıcısı Satoshi Nakamoto, bundan “tamamen eşler arası, hiçbir güvenilir üçüncü tarafın olmadığı yeni bir elektronik nakit sistemi” olarak bahsetti.
Blockchain Nasıl Çalışıyor?
Muhtemelen dünya çapında bir bitcoin’in en azından bir kısmına sahip olan milyonlarca insan var. Diyelim ki bu milyonlarca insandan biri bitcoinlerini market alışverişlerine harcamak istiyor. Blockchain’in devreye girdiği yer burasıdır.
Basılı para söz konusu olduğunda, basılı para biriminin kullanımı merkezi bir otorite, genellikle bir banka veya hükümet tarafından düzenlenir ve doğrulanır. Ancak Bitcoin hiç kimse tarafından kontrol edilmez. Bunun yerine, bitcoin’de yapılan işlemler bir bilgisayar ağı tarafından doğrulanır. Bitcoin ağı ve blok zincirinin “merkezi olmayan” ifadesi ile kastedilen budur.
Bir kişi bitcoin kullanarak mallar için bir başkasına ödeme yaptığında, Bitcoin ağındaki bilgisayarlar işlemi doğrulamak için yarışır. Bunu yapmak için, kullanıcılar bilgisayarlarında bir program çalıştırır ve “karma” adı verilen karmaşık bir matematik problemini çözmeye çalışır. Bir bilgisayar, bir bloğa “hashing uygulayarak” sorunu çözdüğünde, algoritmik çalışması da bloğun işlemlerini doğrulamış olacaktır. Yukarıda açıkladığımız gibi, tamamlanan işlem halka açık olarak kaydedilir ve blok zincirinde bir blok olarak saklanır, bu noktada değiştirilemez hale gelir. Bitcoin ve diğer blok zincirlerinin çoğunda, blokları başarıyla doğrulayan bilgisayarlar, emeklerinin karşılığını kripto para birimi ile ödüllendirir. Buna genellikle “madencilik” denir.
İşlemler halka açık bir şekilde blok zincirine kaydedilse de, kullanıcı verileri değildir – veya en azından tam olarak değil. Bitcoin ağında işlem yapmak için, katılımcıların “cüzdan” adı verilen bir program çalıştırması gerekir. Her cüzdan, iki benzersiz ve farklı kriptografik anahtardan oluşur: bir genel anahtar ve bir özel anahtar. Açık anahtar, işlemlerin yatırıldığı ve çekildiği yerdir. Bu aynı zamanda blockchain defterinde kullanıcının dijital imzası olarak görünen anahtardır.
Bir kullanıcı, açık anahtarına bitcoin cinsinden bir ödeme alsa bile, bunu özel muadili ile geri çekemez. Bir kullanıcının genel anahtarı, karmaşık bir matematiksel algoritma ile oluşturulan özel anahtarının kısaltılmış bir versiyonudur. Bununla birlikte, bu denklemin karmaşıklığından dolayı, süreci tersine çevirmek ve bir açık anahtardan özel bir anahtar oluşturmak neredeyse imkansızdır. Bu nedenle blockchain teknolojisi gizli kabul edilir.
Blockchain’in Avantajları ve Dezavantajları
Tüm karmaşıklığına rağmen, blok zincirinin merkezi olmayan bir kayıt tutma biçimi olarak potansiyeli neredeyse sınırsızdır. Daha fazla kullanıcı gizliliği ve artırılmış güvenlikten daha düşük işlem ücretleri ve daha az hataya kadar blockchain teknolojisi, her şeyin ötesinde uygulamaları çok iyi görebilir.
Artıları
- Doğrulamada insan müdahalesi kaldırılarak doğruluk iyileştirilmiştir.
- Üçüncü taraf doğrulamasını ortadan kaldırarak maliyet düşürülmüştür.
- Merkeziyetsiz olması büyük bir avantajdır.
- İşlemler güvenli, özel ve verimlidir.
- Şeffaf bir teknolojiye sahiptir.
Eksileri
- Bitcoin madenciliği ile ilişkili önemli teknoloji maliyeti
- Saniyede düşük işlem sayısı
- Yasadışı faaliyetlerde kullanım tarihi
- Saldırıya uğramaya duyarlılık
Blockchain için Sırada Ne Var?
İlk olarak 1991’de bir araştırma projesi olarak önerilen blockchain, yirmili yaşlarının sonlarına gelmiş bulunuyor. Kendi çağındaki çoğu Y kuşağı gibi, blockchain de son yirmi yılda kamu incelemesinin adil payını gördü. Buan ek olarak dünyanın dört bir yanındaki işletmeler, teknolojinin neler yapabileceği ve önümüzdeki yıllarda nereye gittiği hakkında ciddi tartışmalar yaşıyor.
Halihazırda uygulanmakta ve keşfedilmekte olan teknoloji için birçok pratik uygulama ile blockchain nihayet yirmi dokuz yaşında.
Blockchain’in oyuz yaşına girmeye hazırlanırken, mesele artık eski şirketlerin teknolojiyi yakalayıp yakalayamayacakları değil, bu teknolojiye “ne zaman” geçecekleri sorusudur.
