Bir tür dijital para olan kripto paralar, bireylerin dijital ortamda değer transferi yapmasına olanak tanıyor. Bu rehber yazımızda yeni başlayanlara özel, kripto paraların çalışmasında büyük öneme sahip birkaç öge üzerinde duracağız.
Nedir Bu Kripto Para?
Kripto Para Aracıları Nasıl Ortadan Kaldırıyor?
Alışık olduğumuz finansal sistemlerde birçok aracı yer alır. Dışarıdan bakıldığında herhangi birşey satın almak için sadece kartınızı okutuyorsunuz gibi görünse de aslında satıcı bankanızla iletişim kurar. Ardından bankanız ödemeyi yapmak için yetkiniz (ve bakiyeniz) olduğu bilgisini doğrular.
Kısaca açıklamak gerekirse, geleneksel finansal sistem son derece merkezidir. Yalnızca bir düğmeye basılarak biriktirdiğiniz tüm paranın ortadan yok olması sağlanabilir. Bir kripto para ağında ise böyle bir durum ve merkez yoktur.
Her bir kullanıcı kendi kendinin bankası olduğu kripto para düzeninde ‘bankalar’ ve ‘müşteriler’ arasında fark bulunmaz. Düzenlemeler mevcuttur ancak yaptırımlar aracılar yerine yazılım tarafından uygulanır. Node olarak adlandırılan kavram, kişinin kendi bankasını ifade eder. Kişinin bunu kurması için yalnızca bir programı indirmesi ve bu yazılımı bilgisayarında çalıştırması yeterli olacaktır. Ayrıca tüm bunlar içim normal bir bilgisayar yeterli olur.
Çalıştırdığınız bu yazılım internete bağlanır ve aynı programı çalıştıran diğer bilgisayarlara ulaşarak onlarla bağlantılar kurmaya çalışır. Tüm bankalar bu şekilde birkaç başka bankayla bağlantı kurarak bir eşler arası ağ yaratır.
Node’lar Tarafından Hangi Bilgiler Paylaşılır?
Node’ların görevi işlemler hakkında bilgi paylaşmaktır. Dağıtılmış kayıt defteri kavramını sıkça duymuş olabilirsiniz çünkü her bir node çok uzun bir liste tutar. Düzenli olarak güncellenen bu listeye her seferinde yeni bir işlem serisi eklenir.
Blok olarak adlandırılan bu yeni işlem serileri yayınlandığında, bu bloğun sistem kuralları çerçevesinde oluşturup oluşturulmadığı yazılım tarafından otomatik olarak doğrulanır. Bloğu oluşturan birim sahip olmadığı paraları harcamaya çalışıyorsa bu tespit edilir ve işlem ağ tarafından otomatik bir şekilde reddedilir.
Her birey bir blok oluşturabilir. Bitcoin gibi kripto paralarda kullanılan madencilik yöntemi bunu yapmanın en popüler yoludur. Fakat diğer yöntemlere alaka de gitgide artmaktadır.
Kripto Para Nasıl Çalışır?
Daha önce de belirttiğimiz üzere kripto para ağlarının temelinde kriptografi yatar. Kriptografi sayesinde diğer kullanıcılar sizin paranızı kullanamaz. Yine bu sayede tüm ekosistem güvendedir ve gizliliğinizden ödün vermenize gerek kalmayacaktır.
Kullanıcı seviyesinde ağa giriş yapmanızı sağlayan özel bir anahtar vardır. Bu özel anahtar, tahmin edilmesi pek de mümkün olmayan çok büyük bir sayıdır. Kullanılış açısından bir parolaya benzeyen bu özel anahtarlar en önemli özelliği değiştirilemez olmasıdır. Ayrıca kaybedilmesi durumunda anahtarı kurtarmanın hiçbir yolu yoktur.
Herhangi bir cihaz üzerinden özel bir anahtar oluşturabilirsiniz ve bu anahtardan açık adresler türetebilirsiniz. Yarattığınız açık adresleri kripto para alışverişi sağlamak adına başka kullanıcılarla paylaşabilirsiniz.
Bu açık anahtar kriptografisinin diğer bir başka özelliği de kullanıcıların coinleri harcama hakkına sahip olduğunu kolayca ispatlayabilmesi ve doğrulayabilmesidir.
Kripto Para İle Alış-veriş
Bitcoin işlemleri geleneksel işlemlere göre hiç aracı içermemesi yönü ile büyük bir avantaj sağlar. Eğer kripto para kullanarak yaptığınız geçerli işlem bazı node’lar tarafından reddedilirse bile diğerleri tarafından kabul edilir. Kripto para, fiziksel paralar ile yaptığınız transferlere dijital bir ortamda en fazla yaklaşılabilecek noktadır.
Konu hız olduğunda kart ağlarının daha hızlı olma eğiliminde olduğunu, bir kripto para işleminin gerçekleşmesinin dakikalardan saatlere kadar uzayabileceğini belirtmek de önemlidir. Fakat daha geniş bir açıdan bakıldığında işlem bankalara kıyasla çok daha hızlı şekilde gerçekleşir zira bankaların arka planda fonları taşıması aslında genellikle günler alır. Ayrıca kripto para dünyasındaki sayısız inovasyonla kart ve kripto harcamalarının hızları arasındaki farkların göz ardı edilecek seviyeye kadar azalması olasıdır.
Kripto Para Nereden Alınır?
Kripto para sahibi olmanın birçok farklı yolu vardır. Bir ürün ya da hizmet satarak kripto para kazanabilirsiniz veya madencilik yapmayı deneyebilirsiniz ya da doğrudan satın alabilirsiniz. Kripto para borsaları, kripto para birimlerini satın almanızı, satmanızı ve işlem yapmanızı sağlar. Bir kripto para borsasına erişim olmadan dijital varlıkları satın alamaz veya satamazsınız. Kripto parayı nereden alacağınıza dair daha fazla bilgi edinmek için “Kripto Para Nereden Alınır?” adlı yazımızı okuyabilirsiniz.
En Popüler Kripto Para Birimleri
1. Bitcoin (BTC)
Bitcoin, Ocak 2009’da oluşturulan dijital bir para birimidir. Gizemli ve anonim Satoshi Nakamoto tarafından bir whitepaper’da ortaya konulan fikirleri takip eder. Bitcoin teknolojisini yaratan kişi veya kişilerin kimliği ise hala bir muamma. Bitcoin, geleneksel çevrimiçi ödeme mekanizmalarından daha düşük işlem ücretleri vaat ediyor ve devlet tarafından verilen para birimlerinin aksine, merkezi olmayan bir otorite tarafından işletiliyor.
2. Ethereum (ETH)
Listemizdeki ilk Bitcoin alternatifi Ethereum, Akıllı Sözleşmelerin ve Merkezi Olmayan Uygulamaların (DApps) herhangi bir kesinti, dolandırıcılık, kontrol veya üçüncü bir tarafın müdahalesi olmadan oluşturulmasını ve çalıştırılmasını sağlayan merkezi olmayan bir yazılım platformudur. Ethereum’un arkasındaki amaç, milliyeti, etnik kökeni veya inancı ne olursa olsun, dünyadaki herkesin ücretsiz erişebileceği merkezi olmayan bir finansal ürünler paketi oluşturmaktır.
Ethereum’daki uygulamalar, platforma özgü kriptografik token olan ether üzerinde çalıştırılır. Ether, Ethereum platformunda dolaşmak için bir araç gibidir. Çoğunlukla Ethereum içinde uygulama geliştirmek ve çalıştırmak isteyen geliştiriciler tarafından ya da şu an, eter kullanarak diğer dijital para birimlerini satın almak isteyen yatırımcılar tarafından kullanılmaktadır. 2015 yılında piyasaya sürülen Ether, şu anda Bitcoin’den sonra piyasa değeri açısından en büyük ikinci dijital para birimidir, ancak önemli bir farkla baskın kripto para biriminin gerisinde kalmaktadır.
3. Litecoin (LTC)
2011’de piyasaya sürülen Litecoin , Bitcoin’in izinden giden ilk kripto para birimleri arasındaydı ve genellikle “Bitcoin’in altın kavramına karşın gümüş” olarak anıldı. Bir MIT mezunu ve eski Google mühendisi olan Charlie Lee tarafından oluşturuldu. Litecoin, herhangi bir merkezi otorite tarafından kontrol edilmeyen açık kaynaklı bir küresel ödeme ağına dayanır ve tüketici sınıfı CPU’ların yardımıyla kodu çözülebilen bir Proof of Work olarak “scrypt” kullanır.
Litecoin birçok yönden Bitcoin’e benzese de, daha hızlı bir blok oluşturma oranına sahiptir ve bu nedenle daha hızlı bir işlem onay süresi sunar. Geliştiriciler dışında, Litecoin’i kabul eden artan sayıda yatırımcı var.
4. Cardano (ADA)
Cardano, mühendisler, matematikçiler ve kriptografi uzmanları tarafından araştırmaya dayalı bir yaklaşımla oluşturulan bir “Ouroboros Proof of Stake” kripto para birimidir. Proje, Ethereum’un ilk beş kurucu üyesinden biri olan Charles Hoskinson tarafından kuruldu. Charles Hoskinson Ethereum’un gittiği yönle ilgili bazı anlaşmazlıklar yaşadıktan sonra ayrıldı ve daha sonra Cardano’nun oluşturulmasına yardım etti.
Cardano’nun arkasındaki ekip, kapsamlı deneyler ve hakemli araştırmalarla blok zincirini oluşturdu. Projenin arkasındaki araştırmacılar, çeşitli konularda blok zincir teknolojisi hakkında 90’dan fazla makale yazdı. Bu araştırma Cardano’nun bel kemiğidir.
Bu titiz süreç nedeniyle Cardano, diğer büyük kripto para birimlerinin yanı sıra kanıtı emsalleri arasında öne çıkıyor gibi görünüyor. Cardano, blok zincirinin daha fazlasını yapabileceği söylendiği için “Ethereum katili” olarak da adlandırıldı. Bununla birlikte, Cardano hala erken aşamalarında.
Cardano, Ethereum’a benzer şekilde merkezi olmayan finansal ürünler oluşturarak dünyanın finansal işletim sistemi olmayı ve diğer şeylerin yanı sıra zincir birlikte çalışabilirlik, seçmen dolandırıcılığı ve yasal sözleşme takibi için çözümler sunmayı hedefliyor.
5. Polkadot (DOT)
Polkadot, diğer blok zincirleri arasında birlikte çalışabilirlik sağlamayı amaçlayan benzersiz bir Proof of Stake kripto para birimidir. Polkadot protokolü, sistemlerin tek bir çatı altında birlikte çalışmasını sağlamak için izinli ve izinsiz blok zincirleri ve oracle’ları bağlamak için tasarlanmıştır. Polkadot’un temel bileşeni, değişen ağların birlikte çalışmasına izin veren relay zinciridir.
Bu sistemin Ethereum’dan farklı olduğu yer, Polkadot’ta yalnızca merkezi olmayan uygulamalar oluşturmak yerine, geliştiricilerin Polkadot zincirinin zaten sahip olduğu güvenliği kullanırken kendi blok zincirlerini oluşturabilmeleridir. Ethereum ile geliştiriciler yeni blok zincirleri oluşturabilirler. Ancak bunu yaparken yeni ve daha küçük projeleri saldırıya açık bırakabilecek kendi güvenlik önlemlerini oluşturmaları gerekir, çünkü bir blok zinciri ne kadar büyükse o kadar fazla güvenliğe sahiptir. Polkadot’taki bu kavram paylaşılan güvenlik olarak bilinir.
Popüler altcoin Polkadot, Ethereum projesinin temel kurucularının bir başka üyesi olan ve projenin geleceği hakkında farklı görüşlere sahip olan Gavin Wood tarafından geliştirildi.
Kripto Paralara Dair Son Fikirler
Kripto para birimlerinin şu anda karşı karşıya olduğu sınırlamaların bazıları – örneğin bir kişinin dijital servetinin bir bilgisayar çökmesi ile silinebilmesi veya sanal bir kasanın bir bilgisayar korsanı tarafından yağmalanması gibi – teknolojik gelişmelerle zamanla aşılabilir. Üstesinden gelinmesi daha zor olacak olan şey, kripto para birimlerini alt üst eden temel paradokstur. Ne kadar popüler olurlarsa, o kadar fazla düzenleme ve hükümet incelemesi çekecekler, bu da varoluşlarının temel amacını zedeliyor.
Kripto para birimlerini kabul eden yatırımcıların sayısı giderek artarken yine de hâlâ azınlıkta bulunuyorlar. Kripto para birimlerinin daha yaygın bir şekilde kullanılabilmesi için öncelikle tüketiciler arasında yaygın bir kabul görmeleri gerekir. Bununla birlikte, geleneksel para birimlerine kıyasla göreceli karmaşıklıkları, teknolojik olarak uzman olanlar dışında çoğu insanı kripto para kullanmaktan caydıracaktır.
